سیراف (بندر طاهری)سیراف (بندر طاهری)، حاوی دانستنی‌های گوناگون درباره آثار کهن سال و جایگاه مهم تاریخی سیراف، یکی از بزرگترین مراکز تمدن ایران باستان در کرانه خلیج فارس می‌باشد. این کتاب به زبان فارسی و توسط غلامرضا معصومی نوشته شده است. ۱ - انگیزه تالیفمولف با مطالعه فصلی از کتاب (آثار شهرهای باستانی و جزایر خلیج فارس و دریای عمان ) که درباره بندر سیراف بود، در وی تاثیر به سزایی بخشید، زیرا قسمت عمده‌ای از موضوعاتی که برایش ناشناخته مانده بود، روشن گردیده، در نتیجه سیراف ارزش بیشتری برای نگارنده پیدا کرد. لذا وی تصمیم گرفت، جهت تکمیل کتاب مذکور اطلاعاتی فزونتر درباره بندر تاریخی سیراف در اختیار گذارد. ۲ - گزارش محتوااین کتاب نتیجه بررسی و کاوش دو ماهه و مطالعه سه ساله نگارنده است، که علاوه بر شرح آثار بازمانده سیراف مردم شناسی و فرهنگ عامه این سرزمین، با یاری دانشمندان و باستانشناسان ایرانی و خارجی کوشش شده تا به مسائلی؛ چون: علت کندن قبور در سنگ و چگونگی آن، و زمان کندن این قبور، بپردازد. این بندر تقریبا یک کیلومتری بندر طاهری کنونی یا بندر قدیم سیراف در سمت شمال و شمال غربی بندر دخمه‌ها قرار دارد و دارای قبوری است که در دامنه کوه‌ها و صخره‌ها در داخل سنگ‌های یک تکه ایجاد شده‌اند. امروز از بندر سیراف تنها خرابه‌هایی در کنار دهکده‌ای به نام دهکده طاهری باقی مانده است. به دلیل اهمیتی که این شهر در ابتدای شکل گرفتن مدنیت اسلامی در ایران داشته است، باستان شناسان از سال ۱۹۶۶ به حفاری در محل خرابه‌های آن پرداختند و حاصل کار آنان پیدا شدن بقایای مجموعه شهری مهمی است که برای ترسیم شکل شهر ایرانی در قرن‌های هشتم تا دهم میلادی ماخذی بی همتا و قابل تامل است. در سده نهم و دهم میلادی سیراف شهری با اهمیت و مرکز فعالیت‌های تجاری بود. بندر سیراف سرزمین ایران را به هند، چین، افریقا و دریای سرخ مربوط می‌کرد. در حدود سده یازدهم زلزله شدید شهر را ویران و خالی از سکنه ساخت. در سده چهاردهم از نو برخی نقاط آن مسکون شد و سپس در سده پانزدهم به کلی زندگی شهری از آن رخت بست. علت اینکه سیراف برای بررسی شهرسازی ایران شایان توجه است، این است که: این شهر از لحاظ جغرافیایی منفرد و دارای امکان گسترشی محدود است. از جنوب ، دریا و از شمال ، نوار بلند و سراسری کوه‌ها حد طبیعی شهر را معلوم می‌کند. دو دیوار شرقی و غربی نیز مرزهای مصنوع آن را تشکیل داده است. برخلاف سایر شهرهای دیگر ایران که بیشتر در دشت‌های گسترده شکل می‌گیرفتند و بدین سبب دیوارهای شهر و محله‌های آنها بارها تغییر جا داده‌اند، سراف در قالب طبیعی محدود و ثابت پیدایش و گسترش یافت و این امر کار بررسی ساخت آغاز این شهر را ساده می‌کند. ۲.۱ - مهم‌ترین بندرگاه بازرگانی ایرانبندر « سیراف » مهم‌ترین بندرگاه بازرگانی ایران از اواخر عصر ساسانی تا اوایل قرن پنجم هجری بود که موقعیت جغرافیایی ویژه آن و دسترسی نزدیک به آبادترین شهر جنوب ایران ؛ یعنی شیراز و فیروزآباد ، امکان تبادل کالا را برای بازرگانان و دریانوردان فراهم می‌نمود. سیراف در تاریخ دریانوردی ایران سهم و موقعیت مهمی دارد و بررسی تاریخی تحولات و کیفیت افول آن موضوعی است که هنوز به طور کامل به آن پرداخته نشده است. از آنجایی که در حال حاضر یکی از بزرگترین ذخایر گاز جهان در سواحل این بندر تاریخی کشف شده و سرمایه گذاری بزرگی برای استخراج آن صورت پذیرفته است، می‌توان گفت که پس از یک هزاره باز هم «سیراف» به موقعیتی ممتاز در اقتصاد ایران دست یافته است. بندر «سیراف» یکی از یادگارهای گرانبهای دوران درخشش و اوج تجارت دریایی ایران به شمار می‌رود. «سیراف» شناسنامه تاریخ دریانوردی ایران و معرف بخشی از هویت تاریخی و فرهنگی سرزمین ماست. حیات اقتصادی و اجتماعی این بندر مهم و مشهور در دوران رونق و شکوفایی، بیانگر تمدنی درخشان و پویا است که از دوره ساسانی تا چند قرن بعد از اسلام تداوم داشته است. رونق و آبادانی «سیراف» در قرون نخستین اسلامی تجلی آرزوهای بلند مردمی پویا است که با تلاش خستگی ناپذیر در بدترین شرایط آب و هوایی و با تکیه بر هوش و استعداد ذاتی خود یکی از آبادترین و پررونق‌ترین مراکز شهری آن روزگار را به وجود آورده و سهم عمده‌ای را در تبادل تجاری جهانی بر عهده داشته‌اند. این که در اسطوره‌های ایران کهن، این بندر به عنوان فرودگاه «کیکاوس» و آرزوهای بلند او معرفی شده، شاید کنایه از واقعیتی انکارناپذیر باشد که بر اساس آن می‌توان پی برد که مردم صبور و تلاشگر و مقاوم «بندر سیراف» با اقدامات خستگی ناپذیرشان آرزوهای بلند و دست نیافتنی خود را برای ایجاد یک جامعه ثروتمند و نمونه و با شکوه تحقق بخشیده و این شهر را به درجه‌ای از اعتبار و شهرت رساندند که آن را «دروازه چین و خزانه پارس و خراسان » توصیف کرده‌اند. ۳ - ساختار کتابابتدای کتاب سرآغازی است از طرف انجمن آثار و مفاخر فرهنگی که در ادامه آن پیش گفتاری از مولف درباره انگیزه وی از نوشتن این کتاب و همچنین مطالبی پیرامون کتاب، عنوان گشته است. کتاب از ۵ بخش تشکیل یافته است. بخش اول مربوط به نام سیراف و گذشته سیراف از نظر مورخین ایرانی و عرب می‌باشد. [۱]
سیراف (بندر طاهری)،غلامرضا معصومی، ص۱ به بعد.
بخش دوم، آثار بازمانده از بندر کهن سیراف، سنگ قبرهای دوره اسلامی، مساجد، آرامگاه‌ها، حفاری هیئت مشترک ایران و انگلیس در بندر می‌باشد. بخش سوم، آثار بازمانده از بندر کهن سیراف، چاه‌های سنگی، دخمه‌ها، قبور سنگی، تخت جمشید و قسمتی از تپه‌های آن مناطق و دیگر مسائل مطالبی خواندنی ایفا می‌نماید.در بخش چهارم، سیراف امروز را از نظر مردم شناسی و فولکور مورد بررسی قرار داده و همچنین به نام زمین‌ها و درختان و شیوه گرده افشانی نخل‌ها و نام ماهی‌ها و غیره به همراه تصاویر و نقشه‌های مربوطه پرداخته است. در بخش پنجم، این گفتار درباره گچ بری‌های زیبایی که از مجالس شاهنامه فردوسی در ایوان غربی قلعه شیخ سیراف به وسیله استاد علی اصغر شیرازی پدید آمده، سخن رفته است. ضمنا طرح با عکس گچبری‌ها همراه سروده‌هایی بر گزیده از شاهنامه فردوسی توام با مینیاتورهای مربوط به هر موضوع، درک گفتار فردوسی بزرگ و موضوع نقوش گچبری‌ها را برای خواننده ساده تر و بیان مطلب را شیواتر کرده است. ۴ - وضعیت کتابفهرست مندرجات و ماخذ و نام‌ها که شامل کسان و اقوام، محل‌ها، کتاب‌ها، کتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها، چاپخانه‌ها، و موسسات مطبوعاتی می‌شود، در پایان کتاب ذکر گردیده است. [۲]
مقدسی، ابو عبدالله محمد، ص۶۳۶.
[۳]
مقاله بندر سیراف (شکل بندی شهر ایرانی در صدر اسلام). نویسنده: فقیه، نسرین.
۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). رده‌های این صفحه : کتاب شناسی
|